اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder) نوعی اختلال اضطرابی است که در آن فرد به شدت نگران و مضطرب می‌شود که از افراد یا مکان‌های امن خود، به‌ویژه والدین یا افراد نزدیک، جدا شود. این اختلال در کودکان رایج‌تر است اما ممکن است در بزرگسالی هم دیده شود و در هر سنی علائم شدیدی از نگرانی و اضطراب در هنگام دوری از افراد یا مکان‌های مهم زندگی ایجاد کند. این اضطراب می‌تواند به‌گونه‌ای باشد که فرد از رفتن به مدرسه، محل کار یا حتی دور شدن از خانه نیز دچار استرس و ترس شدید شود.

ویژگی‌ها و نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی

1. نگرانی مفرط از جدایی از افراد نزدیک: افراد مبتلا به این اختلال دائماً نگران از دست دادن یا جدا شدن از افراد مهم و امن در زندگی‌شان، مانند والدین، همسر یا فرزندان، هستند. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است به طور مداوم از اینکه والدینشان دچار حادثه‌ای شوند و به آنها بازنگردند، نگران باشند.

2. ترس از تنها ماندن: کودکان و حتی بزرگسالان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی معمولاً از تنها ماندن در خانه یا محیط‌های ناآشنا خودداری می‌کنند و ممکن است ترجیح دهند همیشه با شخصی از خانواده همراه باشند.

3. کابوس‌های مکرر درباره جدایی: این افراد ممکن است کابوس‌هایی مکرر درباره موضوعاتی مانند گم شدن یا جدا شدن از والدین یا افراد مهم داشته باشند. این کابوس‌ها می‌توانند باعث ترس و وحشت بیشتری شوند و فرد را به اجتناب از جدایی وادار کنند.

4. نشانه‌های فیزیکی اضطراب: در هنگام جدایی یا حتی فکر کردن به جدایی، ممکن است علائمی مانند سردرد، حالت تهوع، دل‌درد و تپش قلب در فرد ایجاد شود. این علائم فیزیکی نشان‌دهنده شدت اضطراب در فرد هستند.

5. اجتناب از موقعیت‌هایی که ممکن است جدایی رخ دهد: کودکان مبتلا ممکن است از رفتن به مدرسه امتناع کنند یا بزرگسالان از سفرهای کاری یا دوری از خانه خودداری کنند.

6. چسبیدن به افراد نزدیک: کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است به والدین خود چسبیده و حتی هنگام خواب نیز در کنار آن‌ها باشند. بزرگسالان نیز تمایل دارند که دائماً با شریک زندگی یا اعضای خانواده در تماس باشند.

سن شروع اختلال اضطراب جدایی

اختلال اضطراب جدایی معمولاً در اوایل دوران کودکی، بین سنین 3 تا 4 سالگی، ظاهر می‌شود. این سن مرحله‌ای است که کودکان معمولاً به‌طور طبیعی در جدایی از والدین خود دچار اضطراب خفیفی می‌شوند، اما در کودکان مبتلا به این اختلال، اضطراب بیش از حد و طولانی‌مدت باقی می‌ماند و به نحوی شدیدتر از اضطراب طبیعی جدایی در این سنین است.

در برخی از افراد، این اختلال می‌تواند تا دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی ادامه یابد و در بزرگسالی به صورت وابستگی شدید به شریک زندگی یا خانواده و عدم توانایی در دوری از آن‌ها بروز کند.

علل اختلال اضطراب جدایی

علت دقیق اختلال اضطراب جدایی مشخص نیست، اما عوامل مختلفی می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند، از جمله:

1. عوامل ژنتیکی: برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که اگر یکی از والدین یا اعضای خانواده اختلالات اضطرابی داشته باشد، احتمال ابتلای کودک به اختلال اضطراب جدایی بیشتر می‌شود. این موضوع نشان‌دهنده تأثیر عوامل ژنتیکی و وراثتی است.

2. تجربه‌های استرس‌زا و ناگوار: وقایع تنش‌زا مانند مرگ یا بیماری یکی از اعضای خانواده، طلاق والدین، تغییر محل زندگی یا شروع مدرسه می‌توانند اضطراب جدایی را در کودکان تشدید کنند. کودکان به این موقعیت‌ها به عنوان تهدید نگاه می‌کنند و به‌طور طبیعی احساس ناامنی و اضطراب بیشتری پیدا می‌کنند.

3. والدین بیش از حد مراقب: اگر والدین بیش از حد به کودکان خود وابسته باشند یا دائماً نگران باشند، کودکان نیز این احساسات را دریافت کرده و یاد می‌گیرند که برای ایمنی و آرامش نیاز به حضور دائمی والدین دارند. این وابستگی مفرط باعث می‌شود کودکان در مواقع جدایی احساس اضطراب کنند.

4. شرایط محیطی و روان‌شناختی: کودکان و بزرگسالان مبتلا به این اختلال معمولاً افرادی هستند که ویژگی‌های روان‌شناختی خاصی دارند، مانند حساسیت بالا، نگرانی‌های بی‌مورد و اعتمادبه‌نفس پایین.

5. عوامل بیولوژیکی: تغییرات در مواد شیمیایی مغز، مانند دوپامین و سروتونین، نیز ممکن است در این اختلال نقش داشته باشند. این تغییرات می‌توانند در شکل‌گیری اضطراب و نگرانی‌های بی‌مورد مؤثر باشند.

درمان اختلال اضطراب جدایی

درمان اختلال اضطراب جدایی به نوع و شدت آن بستگی دارد و ممکن است ترکیبی از روش‌های روان‌درمانی، دارودرمانی و مداخلات خانوادگی باشد.

1. روان‌درمانی (Psychotherapy):

   • درمان شناختی-رفتاری (CBT): این درمان به عنوان مؤثرترین روش برای اختلال اضطراب جدایی شناخته می‌شود. در CBT، افراد یاد می‌گیرند که چگونه افکار منفی و اضطراب‌آور خود را شناسایی و به شیوه‌های منطقی‌تر و مثبت‌تر تغییر دهند. همچنین، تکنیک‌های آرامش‌بخش و مهارت‌های مقابله با اضطراب آموزش داده می‌شود.
   • بازی‌درمانی برای کودکان: برای کودکان، بازی‌درمانی می‌تواند به آنها کمک کند تا احساسات خود را در محیطی امن بیان کنند و از طریق بازی به آرامش برسند. این روش به کودکان کمک می‌کند که اضطراب خود را کاهش دهند و به تدریج با جدایی از والدین کنار بیایند.

2. درمان خانوادگی و آموزش والدین: این درمان به والدین آموزش می‌دهد که چگونه به کودکان کمک کنند تا وابستگی کمتری داشته باشند و با احساس جدایی کنار بیایند. والدین با ایجاد اعتماد و فراهم کردن یک محیط امن، می‌توانند به کودکان کمک کنند که از استقلال بیشتری برخوردار شوند و اعتمادبه‌نفس خود را تقویت کنند.

3. دارودرمانی: در برخی موارد که اضطراب بسیار شدید است و باعث ناتوانی در عملکرد روزمره فرد می‌شود، ممکن است از داروهایی مانند ضد اضطراب‌ها و داروهای ضد افسردگی استفاده شود. داروها می‌توانند در کاهش علائم اضطراب نقش داشته باشند، اما معمولاً به عنوان درمان مکمل و در کنار روان‌درمانی استفاده می‌شوند.

4. تکنیک‌های آرامش‌بخش و تنفس عمیق: این تکنیک‌ها می‌توانند به کودکان و بزرگسالان کمک کنند تا در مواقعی که احساس اضطراب می‌کنند، خود را آرام کنند. آموزش تکنیک‌های آرامش مانند تنفس عمیق و تمرینات یوگا می‌تواند در کاهش سطح اضطراب مؤثر باشد.

5. افزایش تدریجی جدایی: این روش شامل ایجاد فرصت‌های کوچکی برای جدایی تدریجی از افراد نزدیک است. برای مثال، والدین می‌توانند از کودک بخواهند که در ابتدا تنها در اتاق دیگری بماند و سپس به تدریج مدت زمان جدایی را افزایش دهند. این روش به کودک کمک می‌کند که به تدریج به حضور کمتر والدین عادت کند و با جدایی احساس امنیت کند.

نتیجه‌گیری

اختلال اضطراب جدایی یک اختلال اضطرابی است که معمولاً در دوران کودکی شروع می‌شود، اما ممکن است در صورت عدم درمان تا بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال با نگرانی‌های بیش از حد و اضطراب شدید از جدایی از افراد مهم یا مکان‌های امن همراه است. علت‌های این اختلال شامل عوامل ژنتیکی، محیطی و بیولوژیکی است و روش‌های درمانی مانند روان‌درمانی، دارودرمانی و تکنیک‌های آرامش‌بخش می‌توانند در کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد مؤثر باشند.