اختلال دوقطبی یک اختلال خلقی است که باعث نوسانات شدید بین حالات افسردگی و شیدایی (مانیا) یا نیمه‌شیدایی (هیپومانیا) می‌شود. این نوسانات خلقی می‌توانند بر زندگی فرد در حوزه‌های مختلف از جمله روابط، کار و عملکرد روزمره تأثیرگذار باشند. اختلال دوقطبی به چندین نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌های خاصی دارند.
انواع اختلال دوقطبی
انواع اصلی اختلال دوقطبی عبارت‌اند از:
۱. اختلال دوقطبی نوع یک (Bipolar I Disorder)
اختلال دوقطبی نوع یک شایع‌ترین و شدیدترین نوع این اختلال است. در این نوع، فرد دوره‌های شیدایی کامل را تجربه می‌کند که حداقل یک هفته طول می‌کشد و ممکن است نیاز به بستری شدن داشته باشد. دوره‌های شیدایی می‌توانند با دوره‌های افسردگی شدید همراه شوند، اما وجود دوره‌های افسردگی برای تشخیص نوع یک ضروری نیست.
ویژگی‌های اختلال دوقطبی نوع یک:
- دوره‌های شیدایی کامل: رفتارهای شدیداً پرخطر، خودبزرگ‌بینی، کاهش نیاز به خواب، و فعالیت زیاد.
- دوره‌های افسردگی: ممکن است برخی افراد این دوره‌ها را تجربه کنند، اما برای تشخیص الزامی نیست.
۲. اختلال دوقطبی نوع دو (Bipolar II Disorder)
در اختلال دوقطبی نوع دو، فرد دوره‌های افسردگی شدید را همراه با دوره‌های نیمه‌شیدایی (هیپومانیا) تجربه می‌کند. هیپومانیا نسبت به شیدایی خفیف‌تر است و ممکن است به همان شدت رفتارهای پرخطر نباشد. با این حال، این نوع از اختلال دوقطبی همچنان می‌تواند به شدت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
ویژگی‌های اختلال دوقطبی نوع دو:
- دوره‌های هیپومانیا: این دوره‌ها خفیف‌تر از شیدایی هستند و معمولاً نیازی به بستری شدن ندارند.
- دوره‌های افسردگی شدید: افراد با اختلال دوقطبی نوع دو معمولاً دوره‌های افسردگی شدید و طولانی دارند.
۳. اختلال سیکلوتایمی یا خلق ادواری (Cyclothymic Disorder)
اختلال سیکلوتایمی یک نوع خفیف‌تر از اختلال دوقطبی است که در آن فرد نوسانات خلقی را تجربه می‌کند، اما شدت این نوسانات به حد شیدایی یا افسردگی کامل نمی‌رسد. افراد مبتلا به سیکلوتایمی دوره‌هایی از نیمه‌شیدایی و دوره‌هایی از افسردگی خفیف دارند که ممکن است تا سال‌ها ادامه یابد.
ویژگی‌های اختلال سیکلوتایمی:
- دوره‌های نیمه‌شیدایی و افسردگی خفیف: نوسانات خلقی به صورت خفیف و مداوم هستند و به اندازه نوع یک یا دو شدید نیستند.
- طولانی‌مدت: این نوع از اختلال معمولاً در مدت دو سال یا بیشتر پایدار است.
۴. اختلال دوقطبی نامشخص (Bipolar Disorder Not Otherwise Specified – NOS)
این نوع اختلال دوقطبی به مواردی اطلاق می‌شود که نوسانات خلقی شدید دارند، اما الگوی خاصی که به طور کامل با نوع یک، نوع دو یا سیکلوتایمی همخوانی داشته باشد، مشاهده نمی‌شود. در این افراد نوسانات خلقی وجود دارد، اما شدت، مدت یا ویژگی‌های آن‌ها به گونه‌ای است که به یک نوع خاص از اختلال دوقطبی نمی‌توان آن را طبقه‌بندی کرد.
سایر انواع مرتبط با اختلال دوقطبی
برخی دیگر از انواع اختلالات دوقطبی که ناشی از شرایط خاص هستند، عبارت‌اند از:
- اختلال دوقطبی ناشی از مصرف مواد یا داروها: برخی از مواد مخدر یا داروها می‌توانند علائم مشابه اختلال دوقطبی ایجاد کنند.
- اختلال دوقطبی ناشی از یک بیماری پزشکی: برخی از شرایط جسمی مانند اختلالات تیروئید یا آسیب‌های مغزی ممکن است علائم دوقطبی را ایجاد کنند.
تفاوت بین شیدایی و هیپومانیا
یکی از تفاوت‌های کلیدی بین نوع یک و نوع دو اختلال دوقطبی در تفاوت بین شیدایی و هیپومانیا است:
- شیدایی (مانیا): شدت بیشتری دارد و ممکن است فرد به دلیل رفتارهای پرخطر یا کاهش کنترل بر خود، نیاز به بستری شدن پیدا کند. شیدایی می‌تواند به شدت زندگی فرد را مختل کند و خطرات جدی ایجاد کند.
- هیپومانیا: علائم شیدایی را دارد، اما شدت کمتری دارد و نیازی به بستری شدن ندارد. در اختلال دوقطبی نوع دو، فرد دوره‌های هیپومانیا و افسردگی را تجربه می‌کند.
درمان اختلال دوقطبی
درمان اختلال دوقطبی شامل ترکیبی از داروها و روان‌درمانی است.
- داروها: معمولاً شامل تثبیت‌کننده‌های خلقی (مانند لیتیوم)، داروهای ضدافسردگی، و داروهای ضد روان‌پریشی برای کنترل دوره‌های شیدایی یا افسردگی هستند.
- روان‌درمانی: روش‌های درمانی مانند درمان شناختی-رفتاری و درمان بین‌فردی و اجتماعی می‌تواند به مدیریت بهتر علائم کمک کند.
- تغییرات در سبک زندگی و حمایت خانواده: رعایت نظم خواب، کاهش استرس و حمایت خانواده نقش مهمی در درمان این اختلال دارند.
درمان به فرد کمک می‌کند تا با علائم خود کنار بیاید و کیفیت زندگی بهتری داشته باشد. مدیریت این اختلال به مداومت در درمان و همکاری با متخصصان نیاز دارد.