اختلال بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa) یکی از اختلالات روان‌پزشکی است که به طور عمده با کاهش شدید وزن بدن و ترس غیرمنطقی از افزایش وزن، همراه است. این اختلال بیشتر در زنان و به ویژه در دوران نوجوانی و اوایل بزرگسالی دیده می‌شود و فرد مبتلا ممکن است رفتارهایی نشان دهد که به کاهش وزن افراطی و عدم مصرف غذای کافی منجر شود. افراد مبتلا به این اختلال به شدت به وزن و شکل بدن خود توجه دارند و از آنچه که به‌طور معقولی باید مصرف کنند، خودداری می‌کنند.

ویژگی‌های اصلی اختلال بی‌اشتهایی عصبی:

1. کاهش وزن شدید و غیرطبیعی: فرد مبتلا به اختلال بی‌اشتهایی عصبی به طور عمدی مصرف غذا را محدود می‌کند و وزن خود را به اندازه‌ای کم می‌کند که سلامت جسمی او به خطر می‌افتد. این کاهش وزن ممکن است به مرز خطرناکی برسد، جایی که فرد دچار سوءتغذیه، ضعف عضلانی و مشکلات جدی سلامتی می‌شود.

2. ترس شدید از چاق شدن: یکی از ویژگی‌های اصلی این اختلال، ترس شدید و غیرمنطقی از چاق شدن است. فرد حتی اگر وزن کم کرده باشد و دچار لاغری شدید باشد، همچنان از افزایش وزن می‌ترسد و به دنبال راه‌هایی برای جلوگیری از آن است.

3. تصور نادرست از بدن: فرد مبتلا به اختلال بی‌اشتهایی عصبی اغلب خود را چاق می‌بیند، حتی اگر از نظر جسمی لاغر یا ضعیف باشد. این تصور نادرست از بدن باعث می‌شود که آنها به طور مداوم در جست‌وجوی کاهش وزن و تغییر شکل بدن باشند.

4. عدم پذیرش وضعیت بدنی: افراد مبتلا به این اختلال ممکن است تمایلی به پذیرش اینکه وضعیت جسمی‌شان به خطر افتاده ندارد. حتی اگر پزشک یا خانواده نگران وضعیت آنها شوند، فرد ممکن است از پذیرش مشکلات بدنی خود امتناع کند.

5. رفتارهای خاص برای کاهش وزن: افراد مبتلا به این اختلال ممکن است رفتارهای خاصی را برای کاهش وزن انجام دهند، از جمله:

   • ورزش بیش از حد
   • استفاده از ملین‌ها یا داروهای ادرارآور
   • استفراغ عمدی
   • رژیم‌های غذایی بسیار محدود

علائم شایع در فرد مبتلا به اختلال بی‌اشتهایی عصبی:

• کاهش وزن شدید: کاهش وزن بیش از حد که بیشتر از 15% وزن بدن ایده‌آل فرد است.
• ضعف جسمی و خستگی: افراد مبتلا به این اختلال معمولاً دچار ضعف عمومی، سرگیجه، و خستگی مفرط می‌شوند.
• اختلالات قاعدگی: در زنان مبتلا به اختلال بی‌اشتهایی عصبی، معمولاً قاعدگی متوقف می‌شود.
• پوست خشک و شکننده: پوست فرد ممکن است خشک و شکننده شود.
• زرد شدن پوست و چشم‌ها: در موارد شدید، به دلیل سوءتغذیه، پوست و چشم‌های فرد ممکن است زرد رنگ شوند.
• رشد موهای نرم و کرک مانند (Lanugo): برخی از افراد مبتلا به این اختلال، مویی نازک و نرم به نام “لانگو” در بدنشان رشد می‌کند.
• حالت‌های اضطرابی و افسردگی: بسیاری از افراد مبتلا به اختلال بی‌اشتهایی عصبی دچار اضطراب، افسردگی یا اختلالات روانی دیگری می‌شوند.

علت‌ها و عوامل خطر

اختلال بی‌اشتهایی عصبی یک بیماری پیچیده است که احتمالاً از ترکیب عوامل بیولوژیکی، روان‌شناختی و اجتماعی ناشی می‌شود.

1. عوامل بیولوژیکی:

• ژنتیک: برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی می‌توانند جنبه وراثتی داشته باشند. افرادی که در خانواده‌شان سابقه اختلالات خوردن یا مشکلات روانی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند.
• عدم تعادل شیمیایی مغز: برخی مطالعات نشان می‌دهند که اختلالات شیمیایی در مغز، به ویژه در مناطقی که به تنظیم اشتها و احساسات مربوط هستند، می‌توانند به این اختلال کمک کنند.

2. عوامل روان‌شناختی:

• اضطراب و کمال‌گرایی: افراد مبتلا به اختلال بی‌اشتهایی عصبی معمولاً شخصیت کمال‌گرا دارند و به شدت در پی تکمیل استانداردهای بالا و غیرواقعی از خود هستند.
• ترس از کنترل نداشتن: این افراد ممکن است در زندگی خود احساس کنترل کم یا از دست دادن کنترل داشته باشند و کنترل خوردن به‌عنوان راهی برای مقابله با این احساسات استفاده می‌شود.
• تصویر منفی از بدن: نگرانی بیش از حد درباره ظاهر و بدن خود از دیگر عوامل روان‌شناختی است که ممکن است به این اختلال منجر شود.

3. عوامل اجتماعی و فرهنگی:

• فشار اجتماعی: فشارهایی که جامعه به افراد وارد می‌کند تا بدن‌های لاغر و خوش‌فرم داشته باشند، به‌ویژه در دنیای امروز با توجه به رسانه‌ها و تبلیغات، می‌تواند عاملی برای ایجاد اختلال بی‌اشتهایی عصبی باشد.
• عوامل فرهنگی: در برخی از فرهنگ‌ها، زیبایی با لاغری و کنترل وزن بدن مرتبط است، که می‌تواند به ایجاد این اختلال دامن بزند.

4. عوامل خانوادگی:

• روابط خانوادگی: برخی تحقیقات نشان داده‌اند که روابط خانوادگی استرس‌زا، فشارهای زیاد و انتظارات غیرمنطقی می‌توانند به ایجاد اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی منجر شوند.
• تجارب منفی در دوران کودکی: سوءاستفاده‌های جسمی یا روانی، طرد اجتماعی و یا آسیب‌های عاطفی در دوران کودکی می‌توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند.

درمان اختلال بی‌اشتهایی عصبی:

درمان اختلال بی‌اشتهایی عصبی معمولاً به ترکیب روان‌درمانی، دارو درمانی و پشتیبانی جسمی نیاز دارد.

1. روان‌درمانی:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): این روش درمانی یکی از مؤثرترین شیوه‌ها برای تغییر افکار منفی و رفتارهای غیرمنطقی مربوط به خوردن است. درمانگر به فرد کمک می‌کند تا نگرش‌های غیرواقعی نسبت به غذا، وزن و بدن را شناسایی کرده و آن‌ها را تغییر دهد.
• مشاوره روانی: مشاوره فردی یا گروهی می‌تواند به فرد کمک کند تا احساسات و مسائل عاطفی خود را درک و مدیریت کند و از ترس‌های خود در مورد چاق شدن یا کمبود کنترل رهایی یابد.

2. دارو درمانی:

داروها به‌طور مستقیم برای درمان اختلال بی‌اشتهایی عصبی طراحی نشده‌اند، اما در برخی موارد برای درمان علائم همراه مانند افسردگی یا اضطراب استفاده می‌شوند. داروهایی مانند SSRI‌ها (بازدارنده‌های بازجذب سروتونین) می‌توانند در کاهش علائم اضطراب و افسردگی مفید باشند.

3. حمایت از تغذیه و بهبود جسمی:

• مراقبت پزشکی: برای افرادی که به شدت دچار سوءتغذیه و کاهش وزن هستند، لازم است که در بیمارستان بستری شوند و تحت نظر پزشک تغذیه قرار بگیرند تا وضعیت سلامت جسمی آن‌ها بهبود یابد.
• مراقبت تغذیه‌ای: برنامه‌های تغذیه‌ای تحت نظارت متخصصین تغذیه به فرد کمک می‌کنند تا وزن خود را به تدریج افزایش دهد و تغذیه صحیح را دریافت کند.

4. حمایت اجتماعی:

حمایت از خانواده و دوستان نیز برای درمان اختلال بی‌اشتهایی عصبی حیاتی است. افراد مبتلا به این اختلال نیاز به حمایت و درک دارند تا از چرخه افکار منفی و رفتارهای خود تخریبی خارج شوند.

سن شروع اختلال بی‌اشتهایی عصبی:

این اختلال معمولاً در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود، به‌ویژه بین سنین 12 تا 25 سال. با این حال، ممکن است در هر سنی بروز کند. این اختلال بیشتر در زنان شایع است، هرچند که مردان نیز ممکن است به آن مبتلا شوند.

نتیجه‌گیری:

اختلال بی‌اشتهایی عصبی یک اختلال روانی پیچیده است که ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روان‌شناختی و اجتماعی در بروز آن نقش دارند. درمان این اختلال معمولاً به ترکیبی از روان‌درمانی، دارو درمانی و حمایت جسمی نیاز دارد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند به فرد کمک کند تا از پیامدهای جدی این اختلال جلوگیری کند و زندگی سالم‌تری داشته باشد.