اختلال موکندن (Trichotillomania) یا اختلال کندن مو یک اختلال روانی است که فرد به طور غیر ارادی یا گاهی به صورت آگاهانه، موهای خود را می‌کند. این اختلال به‌طور معمول به عنوان یک اختلال تیک شناخته می‌شود و ممکن است باعث آسیب‌های جسمی و روانی شدیدی برای فرد مبتلا شود. افراد مبتلا به این اختلال، گاهی قادر به کنترل تمایل به کندن موها نیستند و این رفتار ممکن است با احساس تسکین یا کاهش اضطراب همراه باشد.
ویژگی‌های اختلال موکندن (Trichotillomania):
کندن موها از نواحی مختلف بدن: افراد مبتلا به این اختلال ممکن است موهای سر، ابرو، مژه‌ها یا سایر نواحی بدن خود را بکنند. این رفتار ممکن است به‌طور مکرر و در موقعیت‌های مختلفی مانند استراحت، تنش یا اضطراب رخ دهد.
حس تسکین یا آرامش بعد از کندن موها: بسیاری از افراد مبتلا به اختلال موکندن از کندن موها به‌عنوان راهی برای تسکین اضطراب یا استرس استفاده می‌کنند. پس از کندن مو، ممکن است فرد احساس آرامش یا رضایت کند.
احساس نیاز شدید به کندن مو: فرد ممکن است نتواند احساس نیاز به کندن موها را کنترل کند و این رفتار می‌تواند به یک عادت تبدیل شود که در طول زمان افزایش می‌یابد.
آسیب به پوست و مو: کندن موها می‌تواند باعث آسیب‌های جسمی، از جمله زخم‌ها، عفونت‌ها و آسیب‌های جدی به پوست و فولیکول‌های مو شود. در برخی موارد، این اختلال می‌تواند به طاسی یا نواحی خالی از مو منجر شود.
احساس شرم یا پنهان کردن رفتار: افراد مبتلا به اختلال موکندن معمولاً از انجام این رفتار احساس شرم دارند و ممکن است آن را از دیگران پنهان کنند.
ایجاد مشکلات اجتماعی یا شغلی: اختلال موکندن می‌تواند به مشکلاتی در روابط اجتماعی، شغلی یا تحصیلی منجر شود، زیرا فرد ممکن است با ظاهر خود احساس شرم کند یا نتواند در موقعیت‌های اجتماعی به راحتی شرکت کند.
علل اختلال موکندن:
علت دقیق اختلال موکندن به‌طور کامل شناخته نشده است، اما ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روان‌شناختی و محیطی ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشد.
عوامل ژنتیکی: تحقیقات نشان می‌دهند که اختلال موکندن ممکن است در خانواده‌ها مشاهده شود، به این معنی که ژنتیک ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشد. افرادی که دارای سابقه خانوادگی اختلالات تیک یا اختلالات روانی هستند، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند.
عوامل بیولوژیکی:
- ناهماهنگی‌های شیمیایی مغز: برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که اختلالات شیمیایی مغز، به ویژه در سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین، ممکن است در بروز اختلال موکندن نقش داشته باشد.
- مشکلات در عملکرد مناطق خاصی از مغز: مشکلات در عملکرد بخش‌هایی از مغز که مسئول کنترل رفتارهای تکراری و توجه هستند، ممکن است موجب تشدید اختلال شود.
عوامل روان‌شناختی:
- استرس و اضطراب: افراد مبتلا به اختلال موکندن معمولاً در موقعیت‌های استرس‌زا یا زمانی که دچار اضطراب هستند، به کندن مو روی می‌آورند. این عمل ممکن است به‌طور موقت موجب تسکین اضطراب یا فشار روانی شود.
- مشکلات عاطفی: احساسات منفی مانند افسردگی، ناراحتی یا خشم می‌توانند به کندن موها منجر شوند، زیرا فرد ممکن است برای مقابله با این احساسات، به انجام این رفتار نیاز پیدا کند.
- مشکلات در کنترل تکانه‌ها: افراد مبتلا به اختلال موکندن معمولاً مشکلاتی در کنترل تکانه‌ها یا رفتارهای تکراری دارند و نمی‌توانند از کندن مو جلوگیری کنند.
عوامل محیطی:
- تجارب آسیب‌زا: برخی از افراد که تجربه‌های آسیب‌زا یا تروماتیک در گذشته داشته‌اند (مانند آزار یا سوءاستفاده)، ممکن است در معرض ابتلا به اختلال موکندن باشند.
- افزایش فشار اجتماعی: فشارهای اجتماعی، مانند انتظارات اجتماعی یا معیارهای زیبایی خاص، ممکن است موجب بروز اختلالات روانی و در نتیجه اختلال موکندن شوند.
درمان اختلال موکندن (Trichotillomania):
درمان اختلال موکندن شامل رویکردهای روان‌شناختی، دارویی و حمایتی است. هدف از درمان کمک به فرد در کنترل رفتار موکندن و مدیریت احساسات منفی است.
درمان شناختی-رفتاری (CBT): درمان شناختی-رفتاری یکی از موثرترین روش‌ها برای درمان اختلال موکندن است. این نوع درمان به فرد کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی خود را شناسایی کرده و رفتارهای غیرارادی مانند کندن مو را با رفتارهای سالم‌تر جایگزین کند. در این درمان، فرد به مهارت‌های مقابله‌ای و استراتژی‌هایی برای مدیریت اضطراب و استرس می‌آموزد.
درمان رفتار با استفاده از بازخورد (Habit-Reversal Training – HRT): این درمان شامل شناسایی موقعیت‌هایی است که فرد به کندن مو تمایل پیدا می‌کند و سپس آموزش رفتارهای جایگزین برای کاهش این رفتار است. این درمان می‌تواند به کاهش شدت و تکرار کندن مو کمک کند.
دارو درمانی: در برخی موارد، داروهایی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) برای درمان اختلال موکندن تجویز می‌شود. این داروها ممکن است به کاهش اضطراب و افسردگی کمک کرده و در نهایت بر رفتار موکندن تاثیر بگذارند.
مشاوره فردی یا گروهی: مشاوره روان‌شناختی می‌تواند به فرد کمک کند تا احساسات منفی و اضطراب‌های خود را درک و مدیریت کند. درمان گروهی نیز می‌تواند به فرد کمک کند تا از تجربیات دیگران بهره‌برداری کند و احساس حمایت کند.
پشتیبانی اجتماعی و آموزشی: دریافت حمایت از خانواده، دوستان یا گروه‌های حمایتی می‌تواند در روند درمان موثر باشد. آموزش خانواده‌ها برای درک اختلال و نحوه حمایت از فرد مبتلا نیز مفید است.
شروع اختلال موکندن و سن بروز:
اختلال موکندن معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی شروع می‌شود و معمولاً در سنین 10 تا 13 سالگی آغاز می‌شود. این اختلال می‌تواند در هر سنی ظاهر شود، اما به‌طور عمده در دوران نوجوانی بیشتر بروز می‌کند. همچنین، این اختلال ممکن است با افزایش استرس یا تغییرات بزرگ در زندگی فرد، مانند مشکلات خانوادگی یا مدرسه، تشدید شود.
نتیجه‌گیری:
اختلال موکندن (Trichotillomania) یک اختلال پیچیده است که می‌تواند به مشکلات جسمی و روانی شدید منجر شود. این اختلال معمولاً با کندن غیرارادی یا آگاهانه موهای بدن همراه است و فرد برای تسکین اضطراب یا استرس ممکن است به آن روی آورد. درمان این اختلال معمولاً شامل روان‌درمانی (به ویژه درمان شناختی-رفتاری و تکنیک‌های بازخوردی) و دارو درمانی است. شناسایی این اختلال در سنین نوجوانی رایج است، و درمان آن می‌تواند به کاهش شدت این رفتار و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند.