اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک (Histrionic Personality Disorder)، یکی از انواع اختلالات شخصیت در دسته‌ی B است. این اختلال با ویژگی‌هایی چون تمایل شدید به جلب توجه، رفتارهای نمایشی و هیجانات شدید مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال، اغلب برای جلب توجه دیگران، رفتارهایی نمایشی و دراماتیک از خود بروز می‌دهند و معمولاً به راحتی تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرند.
ویژگی‌های اختلال شخصیت نمایشی
- جلب توجه بیش از حد: این افراد تمایل دارند همیشه در مرکز توجه باشند و در صورت بی‌توجهی، احساس ناراحتی و بی‌ارزشی می‌کنند.
- رفتارهای اغواگرانه و نمایشی: رفتارها و پوشش‌هایی اغلب نامناسب و جلب توجه‌کننده دارند.
- ابراز هیجانات بیش از حد: هیجاناتی که نشان می‌دهند معمولاً سطحی، متغیر و به شدت اغراق‌آمیز است.
- تاثیرپذیری بالا از دیگران: به راحتی تحت تأثیر نظرات و پیشنهادات دیگران قرار می‌گیرند.
- خودمحوری و نیاز به تایید: به شدت به تایید دیگران نیاز دارند و خودمحور هستند، به‌طوری که دیگران را وسیله‌ای برای رسیدن به خواسته‌های خود می‌بینند.
دلایل و عوامل اختلال شخصیت نمایشی
دلایل دقیق این اختلال به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل مختلفی می‌توانند در شکل‌گیری آن نقش داشته باشند:
- عوامل ژنتیکی: استعداد ژنتیکی می‌تواند نقشی داشته باشد.
- محیط خانوادگی و تربیتی: محیط‌هایی که در آن‌ها کودک دائماً برای جلب توجه تشویق شده یا عدم ثبات عاطفی را تجربه کرده است، می‌تواند زمینه‌ساز این اختلال باشد.
- تجربیات دوران کودکی: کودکانی که مورد بی‌توجهی عاطفی یا حمایت بیش از حد قرار گرفته‌اند، احتمال دارد در بزرگسالی به این اختلال مبتلا شوند.
اختلال شخصیت نمایشی معمولاً از اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی نمایان می‌شود. در این سنین، شخصیت فرد به طور نسبی شکل گرفته است و ویژگی‌های رفتاری او بیشتر به صورت پایدار در می‌آیند. این اختلال و سایر اختلالات شخصیت، اغلب در این دوره از زندگی نمایان می‌شوند، زیرا در این سن، فرد وارد محیط‌های اجتماعی جدید می‌شود و روابطش با دیگران شکل و عمق بیشتری پیدا می‌کند.
البته، نشانه‌هایی از رفتارهای توجه‌طلبانه یا تمایل به رفتارهای نمایشی ممکن است در دوران کودکی دیده شود، اما این موارد لزوماً به معنای وجود اختلال شخصیت نمایشی نیستند. اختلالات شخصیت معمولاً زمانی تشخیص داده می‌شوند که الگوهای رفتاری فرد ثابت و پایدار باشند و در طول زمان به شیوه‌ای که برای خود فرد یا دیگران مشکلاتی ایجاد کنند، ادامه پیدا کنند.
تشخیص رسمی اختلال شخصیت نمایشی پیش از سنین ۱۸ سالگی کمتر انجام می‌شود، زیرا ویژگی‌های شخصیتی در دوران نوجوانی هنوز در حال شکل‌گیری و تغییر هستند و نمی‌توان قضاوت دقیقی در مورد ثبات آن‌ها داشت.
درمان اختلال شخصیت نمایشی
درمان این اختلال معمولاً با روان‌درمانی صورت می‌گیرد. هدف اصلی درمان کمک به فرد برای شناخت الگوهای رفتاری ناسالم و یادگیری شیوه‌های جدید برای برقراری ارتباط با دیگران است. برخی از روش‌های درمانی که ممکن است استفاده شوند عبارتند از:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): به شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتاری ناسالم کمک می‌کند.
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): به فرد کمک می‌کند تا با پذیرش احساسات خود، ارزش‌های شخصی خود را در مرکز قرار دهد.
- درمان بین‌فردی: این درمان به بهبود تعاملات اجتماعی و ارتباطات فرد کمک می‌کند.
استفاده از دارو برای این اختلال رایج نیست، اما در مواردی که فرد علائم اضطراب یا افسردگی نیز داشته باشد، ممکن است دارو تجویز شود.
اختلال شخصیت ضداجتماعی یا Antisocial Personality Disorder (ASPD) یکی از اختلالات شخصیت در گروه B است که با بی‌توجهی به حقوق دیگران، نقض مکرر قوانین و معیارهای اجتماعی، و رفتارهای مخرب مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً احساس همدلی ندارند و رفتارهایشان می‌تواند به شکل‌های مختلفی، از فریبکاری و بی‌مسئولیتی تا رفتارهای خطرناک و خشونت‌آمیز، ظاهر شود.
ویژگی‌های اختلال شخصیت ضداجتماعی
- بی‌اعتنایی به قوانین و حقوق دیگران: این افراد معمولاً از قوانین اجتماعی تبعیت نمی‌کنند و اهمیتی به حقوق دیگران نمی‌دهند.
- دروغگویی و فریبکاری: معمولاً برای رسیدن به اهداف خود از دروغ و فریب استفاده می‌کنند و ممکن است به راحتی اعتماد دیگران را جلب کرده و سوءاستفاده کنند.
- تکانشی بودن: رفتارهای بدون فکر و تکانه‌ای دارند و برای رسیدن به خواسته‌هایشان معمولاً به پیامدهای رفتارهای خود فکر نمی‌کنند.
- بی‌مسئولیتی: در انجام تعهدات، به ویژه وظایف شغلی یا مسئولیت‌های خانوادگی، معمولاً بی‌مسئولیت و بی‌تفاوت عمل می‌کنند.
- عدم همدلی و احساس گناه: نسبت به درد و رنجی که به دیگران وارد می‌کنند احساس پشیمانی و گناه ندارند و معمولاً دچار احساس همدلی با دیگران نمی‌شوند.
- پرخاشگری و خشونت: ممکن است رفتارهای خشونت‌آمیز یا پرخاشگرانه داشته باشند که می‌تواند به صورت مداوم یا در شرایط خاص بروز کند.
دلایل و عوامل مؤثر در بروز اختلال شخصیت ضداجتماعی
علت دقیق این اختلال مشخص نیست، اما چندین عامل ژنتیکی، روانی و محیطی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند:
- عوامل ژنتیکی: پژوهش‌ها نشان داده‌اند که عوامل ژنتیکی می‌توانند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهند.
- تجربیات دوران کودکی: کودکانی که در محیط‌های خشن، بی‌ثبات، یا بدون حمایت کافی رشد می‌کنند، ممکن است مستعد بروز رفتارهای ضداجتماعی باشند.
- عوامل عصبی‌شناختی: برخی ناهنجاری‌ها در عملکرد مغز، به‌ویژه در نواحی مرتبط با کنترل رفتار، تکانه‌ها و همدلی، می‌توانند در بروز این اختلال مؤثر باشند.
تشخیص و سن شروع اختلال شخصیت ضداجتماعی
این اختلال معمولاً از اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی تشخیص داده می‌شود، اما وجود رفتارهای ضداجتماعی در دوران کودکی، مانند قلدری، دروغگویی و قانون‌شکنی، ممکن است نشانه‌هایی از این اختلال باشد. به طور رسمی، برای تشخیص این اختلال در فرد، معمولاً باید سن او ۱۸ سال یا بالاتر باشد و سابقه‌ای از رفتارهای ضداجتماعی در دوران کودکی یا نوجوانی (حداقل از سن ۱۵ سالگی) نیز دیده شود.
درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی
درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی چالش‌برانگیز است و بسیاری از مبتلایان به این اختلال به سختی درمان را قبول می‌کنند. اما با این حال، برخی روش‌های درمانی می‌توانند به بهبود برخی از علائم کمک کنند:
- روان‌درمانی: روش‌هایی چون درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند به فرد کمک کند تا الگوهای فکری و رفتاری ناسالم خود را تغییر دهد.
- درمان دارویی: داروهایی برای کاهش علائم مرتبط مانند اضطراب و پرخاشگری استفاده می‌شوند، اما هیچ دارویی برای درمان اصلی این اختلال وجود ندارد.
- آموزش مهارت‌های اجتماعی: تمرین مهارت‌های ارتباطی و همدلی می‌تواند تا حدی در بهبود روابط فرد کمک کند.
به دلیل ویژگی‌های خاص این اختلال، درمان و کنترل آن نیاز به حمایت‌های چندجانبه و پیگیری طولانی‌مدت دارد.
اختلال شخصیت ضداجتماعی معمولاً از اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی تشخیص داده می‌شود. برای تشخیص رسمی این اختلال، فرد باید حداقل ۱۸ سال سن داشته باشد و نشانه‌های رفتاری آن معمولاً از سن حدود ۱۵ سالگی به شکل رفتارهای مشکل‌آفرین و ضداجتماعی ظاهر می‌شوند.
در دوران کودکی و نوجوانی، این رفتارها ممکن است به صورت اختلال سلوک (Conduct Disorder) نمایان شود که شامل رفتارهایی مانند قانون‌شکنی، دروغگویی، پرخاشگری، و بی‌توجهی به حقوق دیگران است. اگر این رفتارها تا بزرگسالی ادامه یابند و پایدار باشند، می‌توان به اختلال شخصیت ضداجتماعی شک کرد.