اختلال شخصیت خودشیفته یا نارسیسیستیک (Narcissistic Personality Disorder)، نوعی اختلال شخصیت است که با حس بزرگ‌بینی، نیاز شدید به تحسین و توجه دیگران، و عدم همدلی نسبت به دیگران شناخته می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال، خود را فردی خاص و برتر از دیگران می‌دانند و معمولاً تمایل دارند اطرافیان نیز همین دیدگاه را داشته باشند. این ویژگی‌ها می‌توانند به طور جدی به روابط فردی و اجتماعی آن‌ها آسیب بزند.

ویژگی‌های اختلال شخصیت خودشیفته

• احساس خودبزرگ‌بینی و برتری: این افراد تصور می‌کنند که به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردشان، برتر از دیگران هستند و فقط افراد خاصی می‌توانند آن‌ها را درک کنند.
• نیاز به تحسین مداوم: به شدت به تأیید و تمجید دیگران وابسته هستند و هرگونه بی‌توجهی از سوی دیگران می‌تواند آن‌ها را ناراحت و عصبانی کند.
• عدم همدلی: توانایی همدلی با احساسات و نیازهای دیگران را ندارند و اغلب نسبت به مشکلات دیگران بی‌توجه‌اند.
• استفاده از دیگران برای دستیابی به اهداف شخصی: به دلیل خودمحوری، از دیگران به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف و نیازهای خود استفاده می‌کنند.
• حس استحقاق و طلبکاری: باور دارند که شایسته‌ی رفتارهای خاص و امتیازات ویژه‌ای هستند که دیگران به آن دسترسی ندارند.
• حسادت و بدگمانی: نسبت به موفقیت‌ها و دارایی‌های دیگران حسادت می‌کنند و اغلب معتقدند دیگران نیز به آن‌ها حسادت می‌ورزند.

اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder) معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آشکار می‌شود. این سنین، دوره‌ای است که شخصیت فرد به حد قابل توجهی شکل گرفته و الگوهای رفتاری پایدارتر می‌شوند. در این دوره، تمایلات خودشیفتگی ممکن است به صورت ویژگی‌های رفتاری ثابت و عمیق‌تری ظاهر شوند و در روابط بین‌فردی و اجتماعی او تاثیر منفی بگذارند.

البته، برخی نشانه‌های خودشیفتگی ممکن است در کودکی یا اوایل نوجوانی به صورت رفتارهای نیاز به توجه، تمایل به تحسین مداوم، یا خودمحوری ظاهر شوند. با این حال، تشخیص اختلال شخصیت خودشیفته پیش از ۱۸ سالگی معمولاً انجام نمی‌شود، زیرا در این سن شخصیت هنوز در حال رشد است و رفتارهای خودمحورانه تا حدی طبیعی محسوب می‌شوند.

تشخیص رسمی اختلال شخصیت خودشیفته تنها زمانی صورت می‌گیرد که الگوهای خودشیفتگی پایدار شده و به شیوه‌ای که برای فرد یا دیگران مشکل‌آفرین باشد، ادامه یابند.

دلایل و عوامل ایجاد اختلال شخصیت خودشیفته

علت دقیق این اختلال به طور کامل مشخص نیست، اما چندین عامل ژنتیکی، محیطی و روانی می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند:

• عوامل ژنتیکی و زیستی: مطالعات نشان می‌دهند که این اختلال می‌تواند تا حدی زمینه‌ی ژنتیکی داشته باشد.
• تجربیات دوران کودکی: تجربه‌های تربیتی نظیر افراط در تحسین و تایید، تربیت بیش از حد نازپرورده، یا برعکس، بی‌توجهی و ناامنی عاطفی، می‌تواند منجر به خودشیفتگی شود.
• تاثیرات فرهنگی: فرهنگ‌هایی که بر رقابت و فردگرایی تاکید دارند، می‌توانند احتمال بروز این اختلال را افزایش دهند.

درمان اختلال شخصیت خودشیفته

درمان اختلال شخصیت خودشیفته می‌تواند دشوار باشد، زیرا افراد مبتلا اغلب پذیرای تغییر و اصلاح رفتار خود نیستند. با این حال، روان‌درمانی به عنوان روش اصلی درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. درمان معمولاً بر این نکات تمرکز دارد:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): به شناسایی و تغییر الگوهای فکری خودشیفته و یادگیری مهارت‌های ارتباطی سالم کمک می‌کند.
• درمان بین‌فردی: برای بهبود کیفیت روابط با دیگران و کاهش الگوهای رفتاری ناسالم به کار می‌رود.
• درمان روان‌تحلیلی: می‌تواند به شناسایی عمیق‌تر علل و ریشه‌های خودشیفتگی و کمک به فرد در درک بهتر نیازهای خود بپردازد.

دارو درمانی معمولاً برای این اختلال استفاده نمی‌شود، مگر اینکه فرد به مشکلات دیگری مانند افسردگی یا اضطراب نیز دچار باشد.