اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد (Substance-Induced Psychotic Disorder) یک اختلال روان‌شناختی است که در آن فرد به دلیل مصرف مواد مخدر، داروها یا الکل دچار علائم روان‌پریشی مانند توهمات، هذیان‌ها، تفکرات گیج‌کننده، و رفتارهای غیرعادی می‌شود. این اختلال به طور خاص به مصرف مستقیم مواد مرتبط است و معمولاً با قطع یا کاهش مصرف مواد، علائم آن کاهش می‌یابد.

ویژگی‌ها و نشانه‌های اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد

افراد مبتلا به اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد ممکن است علائم روان‌پریشی زیر را تجربه کنند:

1. توهمات (Hallucinations):

   • توهمات شنیداری: فرد ممکن است صداهایی بشنود که دیگران قادر به شنیدن آن‌ها نیستند. این صداها می‌توانند دستوراتی را به فرد بدهند یا به او توهین کنند.
   • توهمات دیداری: فرد ممکن است اشیاء، افراد یا حیواناتی را ببیند که وجود خارجی ندارند.

2. هذیان‌ها (Delusions):

   • هذیان‌های پارانوئید: فرد ممکن است فکر کند که دیگران در حال برنامه‌ریزی برای آسیب رساندن به او هستند یا به او خیانت می‌کنند.
   • هذیان‌های عظمتی: فرد ممکن است خود را یک شخصیت مهم یا مشهور بداند یا فکر کند که دارای قدرت‌های خاص یا توانایی‌های خارق‌العاده است.
   • هذیان‌های کنترل: فرد ممکن است فکر کند که دیگران افکار، احساسات یا اعمال او را کنترل می‌کنند.

3. افکار گیج‌کننده یا ناسازگار:

   • فرد ممکن است قادر به تفکر منطقی نباشد و ممکن است سخنانی بی‌ربط بگوید یا درک درستی از واقعیت نداشته باشد.

4. رفتارهای غیرعادی:

   • رفتارهای فرد ممکن است غیرمنتظره یا پرخاشگرانه باشد. او ممکن است دچار اضطراب شدید یا رفتارهای عجیب شود.

5. احساسات شدید و تغییرات در حالت روحی:

   • فرد ممکن است نوسانات شدید احساسی را تجربه کند، مانند خشم، افسردگی یا اضطراب، که به علت مصرف مواد باشد.

6. مشکلات در ارتباطات و عملکرد اجتماعی:

   • فرد ممکن است در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل شود، از خانواده و دوستان دوری کند یا در انجام فعالیت‌های روزمره ناتوان باشد.

علل اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد

اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد معمولاً نتیجه مستقیم مصرف مواد روان‌گردان یا داروهایی است که بر سیستم عصبی تاثیر می‌گذارند. این اختلال ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود، از جمله:

1. مصرف مواد روان‌گردان: مصرف مواد مخدر مانند ماریجوانا، کوکائین، شیشه (کریستال متامفتامین)، ال‌اس‌دی، هروئین، و سایر مواد مخدر می‌تواند باعث ایجاد علائم روان‌پریشی شود. این مواد ممکن است بر سیستم عصبی تأثیر گذاشته و باعث بروز توهمات و هذیان‌ها شوند.

2. مصرف الکل: مصرف زیاد الکل می‌تواند به علائم روان‌پریشی منجر شود. این وضعیت معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در معرض مصرف زیاد و مکرر الکل قرار دارد.

3. داروهای تجویزی: برخی داروهای تجویزی مانند داروهای ضد اضطراب، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد روان‌پریشی، داروهای خواب‌آور، به ویژه وقتی به میزان زیادی مصرف شوند یا با مواد دیگر ترکیب شوند، می‌توانند علائم روان‌پریشی ایجاد کنند.

4. عوامل بیولوژیکی: مصرف مواد می‌تواند بر سطح مواد شیمیایی مغز مانند دوپامین، سروتونین، و نوراپی‌نفرین تأثیر بگذارد که در نتیجه آن فرد ممکن است دچار اختلال در تفکر و پردازش اطلاعات شود.

5. اختلالات زمینه‌ای روانی: در برخی موارد، افرادی که دارای سابقه اختلالات روانی مانند اختلالات اضطرابی یا افسردگی هستند، ممکن است با مصرف مواد مخدر یا الکل در معرض خطر بیشتری برای بروز روان‌پریشی قرار گیرند.

سن شروع اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد

اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد معمولاً در اوایل بزرگسالی یا نوجوانی شروع می‌شود. این اختلال معمولاً پس از مصرف شدید مواد مخدر یا الکل بروز می‌کند. افراد در این سنین بیشتر در معرض آزمایش و مصرف مواد هستند، به‌ویژه با توجه به فشارهای اجتماعی و روحی که ممکن است تجربه کنند.

با این حال، این اختلال ممکن است در هر سنی ظاهر شود، به‌خصوص اگر فرد از مواد به‌طور منظم و در مقادیر زیاد استفاده کند.

درمان اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد

درمان اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد عمدتاً به قطع مصرف مواد و درمان روان‌شناختی بستگی دارد. درمان معمولاً شامل ترکیبی از روش‌های دارویی و روان‌شناختی است.

1. قطع مصرف مواد (Detoxification):

   • اولین گام در درمان اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد، قطع مصرف مواد و سم‌زدایی است. این مرحله مهم است زیرا تنها در صورت قطع مصرف مواد است که علائم روان‌پریشی کاهش می‌یابد.

2. درمان دارویی:

   • در مواردی که فرد دچار توهمات یا هذیان‌های شدید است، پزشکان ممکن است از داروهای آنتی‌سایکوتیک (داروهای ضد روان‌پریشی) استفاده کنند تا علائم روان‌پریشی را کاهش دهند. این داروها به فرد کمک می‌کنند تا افکار و تجارب توهمی خود را کنترل کند.
   • اگر فرد دچار اضطراب یا افسردگی است، داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب ممکن است تجویز شوند.

3. درمان روان‌شناختی:

   • روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT): این درمان به فرد کمک می‌کند تا نحوه تفکر و رفتار خود را تغییر دهد و با علائم روان‌پریشی خود مقابله کند.
   • درمان گروهی یا فردی: درمان‌های گروهی می‌توانند به فرد کمک کنند تا احساس کنند که تنها نیستند و از تجربیات دیگران استفاده کنند. در جلسات درمان فردی، فرد می‌تواند به‌طور مستقیم مشکلات و احساسات خود را با درمانگر در میان بگذارد.

4. آموزش و پیشگیری از عود:

   • آموزش به فرد در مورد اثرات مصرف مواد و روان‌پریشی ناشی از آن می‌تواند به جلوگیری از عود و بازگشت علائم کمک کند. افراد ممکن است به گروه‌های حمایتی پیوسته و در فرآیند درمان مشارکت کنند.

5. حمایت اجتماعی و خانوادگی:

   • خانواده و دوستان می‌توانند نقش مهمی در حمایت از فرد در دوران درمان داشته باشند. آموزش خانواده‌ها در مورد اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد و نحوه حمایت از فرد مبتلا می‌تواند به موفقیت درمان کمک کند.

نتیجه‌گیری

اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد یک اختلال جدی است که به دلیل مصرف مواد روان‌گردان، الکل یا داروهای تجویزی ایجاد می‌شود. این اختلال می‌تواند با علائمی چون توهمات، هذیان‌ها، افکار گیج‌کننده و رفتارهای غیرعادی همراه باشد. درمان این اختلال شامل قطع مصرف مواد، درمان دارویی و روان‌شناختی است. پیشگیری از این اختلال به استفاده محتاطانه از مواد و درمان به‌موقع مشکلات روانی کمک می‌کند.