اختلال اضطراب ناشی از بیماری یا اضطراب بیماری (Illness Anxiety Disorder) نوعی اختلال روان‌شناختی است که در آن فرد به‌شدت نگران سلامت خود و احتمال ابتلا به بیماری‌های جدی است، حتی در صورتی که هیچ علامت پزشکی خاصی نداشته باشد. این اختلال که قبلاً با نام “خودبیمارانگاری” (Hypochondriasis) شناخته می‌شد، می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد.

نشانه‌های اختلال اضطراب ناشی از بیماری

فرد مبتلا به این اختلال ممکن است نشانه‌های زیر را داشته باشد:

1. نگرانی دائمی و شدید درباره بیماری‌های جدی: این افراد به‌طور مداوم فکر می‌کنند که ممکن است به یک بیماری جدی مبتلا باشند یا هر علامت جسمانی ساده را نشانه‌ای از یک بیماری خطرناک می‌دانند.

2. پیگیری و جستجوی مداوم اطلاعات پزشکی: افراد مبتلا به این اختلال ممکن است به‌طور مکرر درباره بیماری‌ها و علائم آنها جستجو کنند و این کار باعث افزایش اضطراب آنها شود.

3. خودآزمایی و توجه زیاد به بدن خود: فرد ممکن است به‌طور مکرر بدن خود را بررسی کند، مثلاً نبض، فشار خون، تغییرات در پوست و سایر علائم جسمی را دائماً بررسی می‌کند.

4. اجتناب از معاینات پزشکی یا درخواست بیش از حد آزمایش‌های پزشکی: برخی از افراد مبتلا به این اختلال از مراجعه به پزشک می‌ترسند و فکر می‌کنند که تشخیص بیماری ممکن است نگرانی آن‌ها را تشدید کند. در عوض، برخی دیگر ممکن است به‌طور مکرر به پزشکان مختلف مراجعه کنند و آزمایش‌های زیادی درخواست کنند.

5. واکنش‌های افراطی به علائم جزیی: مثلاً سردرد یا درد خفیف در بدن را به‌عنوان نشانه‌ای از یک بیماری جدی مانند تومور مغزی تلقی می‌کنند.

6. نگرانی درباره سلامت اعضای خانواده: این اختلال می‌تواند نگرانی از بیماری دیگران، مانند اعضای خانواده، را نیز شامل شود.

7. اضطراب و ناراحتی شدید: اضطراب این افراد به قدری شدید است که می‌تواند به مشکلات خواب، تمرکز و کاهش عملکرد روزانه آنها منجر شود.

8. تأثیر منفی بر روابط اجتماعی و شغلی: ترس از بیماری و تمرکز زیاد بر سلامت می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی یا افت عملکرد شغلی و تحصیلی فرد شود.

علل اختلال اضطراب ناشی از بیماری

علت دقیق اختلال اضطراب ناشی از بیماری مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و روان‌شناختی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:

1. عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی اختلالات اضطرابی می‌تواند باعث افزایش احتمال ابتلا به این اختلال شود. به‌ویژه افرادی که خانواده‌هایی با سابقه اختلالات اضطرابی دارند، ممکن است بیشتر در معرض این اختلال قرار گیرند.

2. تجربیات منفی از بیماری‌های گذشته: اگر فرد یا اعضای خانواده‌اش تجربه بیماری‌های جدی یا بستری شدن در بیمارستان را داشته باشند، ممکن است این تجربیات منجر به شکل‌گیری اضطراب شدید در خصوص بیماری در فرد شود.

3. تربیت و الگوهای یادگیری: افرادی که در خانواده‌هایی رشد کرده‌اند که نگرانی زیادی درباره سلامت و بیماری دارند، ممکن است این نگرانی‌ها را به عنوان الگوی رفتاری یاد بگیرند.

4. عوامل شناختی: برخی از افراد دارای افکار و باورهایی هستند که آن‌ها را به‌سمت نگرانی زیاد از بیماری سوق می‌دهد. مثلاً ممکن است باور داشته باشند که یک علامت جسمی ساده همیشه به معنای یک بیماری جدی است.

5. تجربه‌های آسیب‌زا: تجربه‌های آسیب‌زایی مانند از دست دادن فردی به دلیل یک بیماری ناگهانی یا تجربه مرگ نزدیک می‌تواند باعث افزایش نگرانی‌های این‌چنینی شود.

6. عدم مهارت‌های مقابله‌ای مؤثر: افرادی که توانایی مقابله با استرس و اضطراب را ندارند، ممکن است به‌سوی نگرانی‌های شدید و وسواس‌گونه درباره سلامتی خود کشیده شوند.

درمان اختلال اضطراب ناشی از بیماری

این اختلال می‌تواند با استفاده از روش‌های درمانی مختلف کنترل و مدیریت شود. رایج‌ترین روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:

1. روان‌درمانی (Psychotherapy):

   • درمان شناختی-رفتاری (CBT): درمان شناختی-رفتاری یکی از موثرترین روش‌های درمان برای این اختلال است. در این نوع درمان، فرد یاد می‌گیرد که افکار منفی و غیرمنطقی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را به افکار واقع‌بینانه و مثبت تغییر دهد. به‌طور مثال، فرد می‌آموزد که چطور می‌تواند بدون نگرانی به علائم جسمی خود توجه کند و اضطراب‌های بی‌پایه را کنار بگذارد.
   • آرام‌سازی و تمرین‌های آرام‌سازی (Relaxation Training): تمرین‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب کمک کند.

2. دارو درمانی (Medications): در برخی موارد، داروهایی مانند ضدافسردگی‌ها و ضداضطراب‌ها می‌توانند برای کاهش علائم اضطراب مفید باشند. داروها معمولاً به‌عنوان مکملی برای روان‌درمانی به‌کار می‌روند و می‌توانند به کاهش افکار منفی و وسواسی کمک کنند.

3. آموزش مدیریت استرس: یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس می‌تواند به افراد کمک کند تا با موقعیت‌های استرس‌زا بهتر مواجه شوند و از بروز افکار منفی جلوگیری کنند.

4. آموزش خودآگاهی (Mindfulness): این روش به فرد کمک می‌کند تا به جای نگرانی درباره بیماری‌های احتمالی، بر لحظه حال تمرکز کند و نگرانی‌های خود را کمتر کند.

5. گروه درمانی: گروه‌های حمایتی یا گروه درمانی نیز می‌توانند مفید باشند. افراد در این جلسات با افرادی که شرایط مشابه دارند، آشنا می‌شوند و از تجربیات یکدیگر بهره‌مند می‌شوند.

سن شروع اختلال اضطراب ناشی از بیماری

اختلال اضطراب ناشی از بیماری می‌تواند در هر سنی شروع شود، اما معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و ممکن است در میانسالی نیز بروز کند. با این حال، در مواردی نادر، این اختلال ممکن است در کودکان و نوجوانان نیز دیده شود.

نتیجه‌گیری

اختلال اضطراب ناشی از بیماری با نگرانی‌های مداوم و افراطی درباره ابتلا به بیماری‌های جدی همراه است. این نگرانی‌ها می‌توانند به مشکلات جدی در زندگی روزمره، روابط و کار فرد منجر شوند. روان‌درمانی، دارودرمانی و تمرین‌های آرام‌سازی از جمله روش‌های مؤثر در کنترل و کاهش این اختلال هستند. همچنین، یادگیری مهارت‌های مدیریت استرس و خودآگاهی به افراد کمک می‌کند تا افکار وسواسی خود را به شکلی مثبت‌تر مدیریت کنند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.