اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) یک اختلال روانی است که پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد بسیار آسیب‌زا، ترسناک یا تهدیدکننده برای جان و امنیت فرد ایجاد می‌شود. این اختلال انواع و شکل‌های مختلفی دارد که در ادامه به توضیح انواع آن می‌پردازیم:
1. اختلال استرس پس از سانحه حاد (Acute PTSD)
این نوع از PTSD زمانی تشخیص داده می‌شود که علائم طی سه ماه اول پس از سانحه به وجود بیایند. افراد با PTSD حاد معمولاً بلافاصله پس از سانحه دچار علائم می‌شوند و این علائم می‌تواند شامل بازگشت به خاطره سانحه (فلاش‌بک)، کابوس، اضطراب شدید و تحریک‌پذیری باشد. این نوع از PTSD ممکن است با درمان مناسب طی چند ماه بهبود یابد.
2. اختلال استرس پس از سانحه مزمن (Chronic PTSD)
PTSD مزمن زمانی تشخیص داده می‌شود که علائم بیش از سه ماه ادامه پیدا کنند. در این نوع، علائم طولانی‌تر و پایدارتر هستند و ممکن است شدت علائم در طول زمان کم یا زیاد شود. افراد با PTSD مزمن معمولاً مدت‌ها پس از سانحه همچنان درگیر اضطراب و علائم شدید هستند و ممکن است از فعالیت‌ها و مکان‌هایی که یادآور سانحه هستند اجتناب کنند.
3. اختلال استرس پس از سانحه با شروع تأخیری (Delayed-Onset PTSD)
این نوع از PTSD زمانی اتفاق می‌افتد که علائم پس از شش ماه یا بیشتر از وقوع سانحه بروز می‌کنند. ممکن است فرد در ابتدا پس از سانحه علائمی نداشته باشد یا علائم بسیار خفیف باشند و سپس به‌تدریج و پس از مدتی شروع به تجربه علائم PTSD کند. این نوع از PTSD به‌ویژه در میان افرادی که سعی می‌کنند تجربه سانحه را سرکوب کنند یا به دلایلی مجبور به ادامه زندگی در محیط‌های استرس‌زا هستند، بیشتر دیده می‌شود.
4. اختلال استرس پس از سانحه پیچیده (Complex PTSD)
PTSD پیچیده یا C-PTSD نوعی از PTSD است که در نتیجه تجربه سانحه‌های طولانی‌مدت و تکراری، مانند سوءاستفاده مداوم، خشونت خانگی، یا زندانی شدن طولانی‌مدت، ایجاد می‌شود. علائم این نوع شامل علائم PTSD کلاسیک است، اما همراه با موارد زیر نیز بروز می‌کند:
- احساس شدید شرم، گناه یا بی‌ارزشی.
- مشکلات هویتی و احساس گم‌گشتگی.
- مشکل در روابط بین فردی و اعتماد به دیگران.
- احساسات مداوم از ناامیدی و بی‌انگیزگی. C-PTSD معمولاً به درمان‌های طولانی‌تر و ترکیبی نیاز دارد.
5. اختلال استرس پس از سانحه ثانویه (Secondary PTSD)
PTSD ثانویه به وضعیتی اشاره دارد که در آن افرادی که به‌طور غیرمستقیم با تجربه‌های آسیب‌زای دیگران مواجه هستند، مانند امدادگران، کادر درمان، یا اعضای خانواده فرد مبتلا به PTSD، خود دچار علائم PTSD می‌شوند. این افراد به دلیل شنیدن جزئیات سانحه یا مشاهده تاثیرات آن بر روی دیگران، به مرور دچار علائم مشابه PTSD می‌شوند.
6. اختلال استرس حاد (Acute Stress Disorder – ASD)
اختلال استرس حاد (ASD) شباهت‌های زیادی با PTSD دارد، اما زمان بروز و مدت علائم آن کوتاه‌تر است. ASD معمولاً در طی چند روز پس از سانحه شروع می‌شود و علائم در مدت چهار هفته یا کمتر از بین می‌رود. اگر علائم ASD پس از این مدت ادامه یابد، ممکن است به PTSD تبدیل شود.
7. PTSD کودکان و نوجوانان
کودکان و نوجوانان نیز ممکن است پس از تجربه سوانح آسیب‌زا به PTSD دچار شوند، اما علائم و شیوه‌های ابراز این اختلال در کودکان متفاوت است. به‌طور مثال:
- کودکان خردسال ممکن است کابوس‌های شبانه یا بازی‌های تکراری با موضوع سانحه داشته باشند.
- نوجوانان ممکن است با تغییرات رفتاری و هیجانی مانند پرخاشگری یا اضطراب مواجه شوند.
درمان‌های PTSD
اختلال استرس پس از سانحه با روش‌های درمانی مختلفی قابل درمان و مدیریت است:
درمان شناختی-رفتاری (CBT): روش‌های CBT به افراد کمک می‌کند تا افکار و احساسات مرتبط با سانحه را شناسایی کرده و تغییر دهند.
حساسیت‌زدایی و بازپردازش از طریق حرکات چشم (EMDR): این روش به افراد کمک می‌کند که تجربه سانحه را با حرکات چشم و بازپردازش ذهنی مواجهه و مدیریت کنند.
درمان مواجهه‌ای: در این روش، فرد به‌تدریج با موقعیت‌های یادآور سانحه مواجه می‌شود تا بتواند به کاهش ترس و اضطراب بپردازد.
درمان دارویی: در موارد شدید، پزشک ممکن است داروهایی مانند ضدافسردگی‌ها یا داروهای ضد اضطراب را برای کمک به مدیریت علائم تجویز کند.
پشتیبانی اجتماعی و گروه‌های حمایتی: ارتباط با افرادی که تجربیات مشابه دارند یا شرکت در جلسات گروهی حمایتی می‌تواند در کاهش احساس تنهایی و افزایش اعتمادبه‌نفس فرد مفید باشد.
PTSD یک اختلال جدی است اما با کمک درمان‌های مناسب و پشتیبانی، افراد می‌توانند به تدریج بهبود یابند و کیفیت زندگی خود را افزایش دهند.